Το «χάπι placebo» είναι ένας από τους πιο παράδοξους αλλά και συναρπαστικούς μηχανισμούς που έχουν αναγνωριστεί στην ιατρική επιστήμη. Παρά το γεγονός ότι δεν περιέχει καμία φαρμακολογικά ενεργή ουσία, έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να επιφέρει πραγματικές βιολογικές και ψυχολογικές αλλαγές στον ανθρώπινο οργανισμό. Το φαινόμενο placebo αποκαλύπτει τη στενή και περίπλοκη σχέση μεταξύ σώματος και νου, ανοίγοντας ταυτόχρονα διάλογο για την ηθική, την επιστημονική μεθοδολογία και τις δυνατότητες αυτοΐασης.
Τι είναι το placebo;
Στην ιατρική, αναφέρεται σε μια ουσία ή θεραπευτική παρέμβαση χωρίς φαρμακολογικά ενεργό συστατικό, η οποία όμως χορηγείται με τη μορφή θεραπείας.
Το φαινόμενο Placebo
Το placebo effect αναφέρεται στη θετική επίδραση που παρατηρείται στην υγεία ενός ατόμου ως αποτέλεσμα της πίστης του ότι λαμβάνει αποτελεσματική θεραπεία — ακόμη κι αν στην πραγματικότητα δεν έχει χορηγηθεί δραστική ουσία.
Έχει παρατηρηθεί ότι:
- Μπορεί να μειώσει τον πόνο, μέσω ενεργοποίησης εγκεφαλικών κέντρων που παράγουν ενδορφίνες.
- Μπορεί να βελτιώσει συμπτώματα όπως πονοκέφαλοι, αϋπνία, ναυτία, κατάθλιψη ή ακόμα και υπέρταση.
- Η μορφή του placebo (π.χ. χάπι, ένεση ή ακόμα και ψευδοχειρουργική) επηρεάζει την ένταση της επίδρασης: όσο πιο “δραστική” φαίνεται η παρέμβαση, τόσο μεγαλύτερη η ανταπόκριση.
Πώς λειτουργεί; Οι βιοψυχολογικοί μηχανισμοί
Το placebo ενεργοποιεί ένα συνδυασμό ψυχολογικών και νευροβιολογικών μηχανισμών:
- Προσδοκία: Όταν ο εγκέφαλος περιμένει ότι μια θεραπεία θα δουλέψει, προετοιμάζει το σώμα να ανταποκριθεί ανάλογα.
- Κλασική εξάρτηση (conditioning): Επαναλαμβανόμενες εμπειρίες με πραγματικά φάρμακα μπορούν να “εκπαιδεύσουν” το σώμα να αντιδρά ακόμη και σε άχρηστα υποκατάστατα.
- Νευροχημικές αλλαγές: Το placebo μπορεί να διεγείρει την απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών όπως οι ενδορφίνες, η ντοπαμίνη ή η σεροτονίνη.
Το αντίθετο του placebo: nocebo
Όπως υπάρχει η θετική επίδραση της προσδοκίας, υπάρχει και η αρνητική επίδραση. Το nocebo effect εμφανίζεται όταν κάποιος αναμένει αρνητικά αποτελέσματα από μια ουσία ή θεραπεία — και τελικά τα βιώνει, ακόμα κι αν αυτά δεν έχουν βιολογική βάση. Αυτό φανερώνει τη δύναμη των προσδοκιών στην εμπειρία του πόνου ή της ασθένειας.
Συμπεράσματα
Το χάπι placebo δεν είναι ένα “ψεύτικο” φάρμακο. Αντίθετα, είναι ένας καθρέφτης της δύναμης του ανθρώπινου νου και της πίστης στην ίαση. Παρόλο που δεν υποκαθιστά την πραγματική θεραπεία, η μελέτη του έχει αποκαλύψει πολύτιμα δεδομένα για τη λειτουργία του εγκεφάλου, τη σημασία της σχέσης γιατρού-ασθενούς και τον τρόπο με τον οποίο οι πεποιθήσεις επηρεάζουν το σώμα μας.
Η κατανόηση και η υπεύθυνη αξιοποίηση του placebo μπορούν να ενισχύσουν την ιατρική φροντίδα και να αναδείξουν τον άνθρωπο ως ολότητα: σώμα, νους και ψυχή.
Ίνα Σβυντρίδου
Ψυχολόγος
Οικοτροφείο Θρυλορίου Κομοτηνή
- Benedetti, F. (2009).
Placebo Effects: Understanding the mechanisms in health and disease. - Howick, J., et al. (2013).
Placebo treatments in clinical practice: A systematic review of ethical perspectives.
Journal of MedicalEthics, 39(6), 364–368.
https://doi.org/10.1136/medethics-2012-100882 - Peters, E., et al. (2017).
Neurobiological mechanisms of the placebo effect: Dopaminergic pathways and relevance to psychosis.
Schizophrenia Bulletin, 43(3), 563–572.
https://doi.org/10.1093/schbul/sbw220 - Wager, T. D., & Atlas, L. Y. (2015).
The neuroscience of placebo effects: Connecting context, learning and health.
NatureReviewsNeuroscience, 16(7), 403–418.
https://doi.org/10.1038/nrn3976
